Diyarbakır Ulu Cami

Diyarbakır Ulu Cami, Sur içinde yer alan ve 11. yüzyıl sonuna tarihlenen yapısıyla Anadolu’nun en eski camilerinden kabul edilir. Şam’daki Emevi Cami’nden esinlenen planı, siyah bazalt taş mimarisi, geniş avlusu ve etrafındaki medreselerle birlikte bir külliye niteliği taşır. Hem ibadet hem de öğrenim merkezi olarak yüzyıllardır şehrin kalbinde yaşamaya devam eder.

Kısa Tarihçe

• İnşa: 1091–1092 (Selçuklu dönemi temeli; sonraki Artuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde onarımlar).
• Konum: Sur ilçesi, tarihi çarşı dokusunun tam merkezinde.
• Süreklilik: Depremler ve yangınlar sonrasında farklı dönemlerde restorasyonlarla güçlendirilmiş, özgün karakterini büyük ölçüde korumuştur.

Mimari Özellikler (Öne Çıkanlar)

• Emevi Etkili Plan: Doğu-batı doğrultusunda gelişen dikdörtgen kütle; geniş dikdörtgen avlu çevresinde revaklı düzen.
• Siyah Bazalt Taş: Diyarbakır’a özgü malzeme, cephede siyah-beyaz almaşık örgü ve taş süslemeler.
• Revaklar ve Kitabeler: Avluyu çevreleyen iki katlı revaklar; zengin kitabe kuşakları ve tarihi onarım yazıları.
• Şadırvan ve Saatler: Avlu merkezinde şadırvan; cephelerde güneş saatleri ve astronomiyle ilgili izler.
• Hanefi–Şafii Düzeni: Kompleks içinde Şafiiler Camii ile birlikte çok-mezhepli ibadet geleneğini yaşatan nadir örnek.

Külliye Bileşenleri

• Mesudiye Medresesi (Artuklu, 13. yy): Taş süslemeleri ve planıyla Diyarbakır’daki en önemli medrese örneklerinden.
• Zinciriye (Sincariye) Medresesi: Eğitim-öğretim işlevini destekleyen ikinci yapı; ilim geleneğinin sürekliliğini vurgular.
• İmarethane ve Kütüphane İzleri: Sosyal yardım ve eğitim işlevlerinin tarih boyunca sürdüğünü gösterir.

Sanat ve Süsleme

• Taş İşçiliği: Geometrik geçmeler, kufi ve sülüs yazı kuşakları, bitkisel motifler.
• Kapı Taçları: Avluya açılan kapılarda Artuklu dönemi rumi ve palmet bezemeleri.
• İç Mekân: Sade ama etkileyici; mihrap ve minberde zarif taş/ahşap işçilik.

Ziyaretçi Rehberi

• Ulaşım: Sur içi yaya akslarının merkezinde; toplu taşıma ve taksiyle kolay erişim.
• Ziyaret Saatleri: Gün boyu açıktır; namaz vakitlerine ve ibadet edenlere saygı esastır.
• Giyim: Omuzları ve dizleri örten kıyafet; iç mekânda sessizlik ve fotoğraf için görevli uyarılarına uyum.
• Fotoğraf Önerisi: Sabah ve akşam ışığında bazalt taşın dokusu ve revak gölgeleri en iyi şekilde görünür.
• Yakın Çevre: Surlar, Hasan Paşa Hanı, Dört Ayaklı Minare, Cahit Sıtkı Tarancı Evi ile birlikte tek rotada gezilebilir.

Neden Görmelisiniz? (Önemli Noktalar)

• Anadolu’da Süreklilik: 900+ yıllık kesintisiz ibadet ve eğitim geleneği.
• Bölgesel Kimlik: Bazalt taş mimarisiyle şehrin karakterini en iyi yansıtan anıtsal yapı.
• Çok Katmanlı Tarih: Selçuklu’dan Osmanlı’ya uzanan onarımlar ve eklemeler okunabilir.
• Külliye Deneyimi: Camiyi, medreseleri ve avluyu birlikte deneyimleme imkânı.

Diyarbakır Ulu Cami, yalnızca bir ibadet mekânı değil; mimari, eğitim ve toplumsal hayatın yüzyıllar boyunca iç içe geçtiği yaşayan bir kültür mirası'dır. Sur’a adım attığınız anda, taşlarında biriken zamanın izini en güçlü şekilde burada hissedersiniz.

NOT: Fotoğraflar Diyarbakır Valiliği